Mae polisi gwledig yng Ngogledd Iwerddon ar groesffordd wirioneddol. Dyma gasgliad adroddiad a gomisiynwyd gan yr Athro Ruth Mccareavey, Prifysgol Newcastle gan Rural Community Network a Northern Ireland Rural Women’s Network.
Mae Looking Back to Go Forward: A Review of Rural Development Funding Processes and Delivery yn mynd ati i nodi’r hyn a weithiodd yn dda gyda dull LEADER, beth fu’r heriau cyflawni a pha newidiadau sydd angen eu gwneud mewn unrhyw raglen yn y dyfodol.
Mae’r adroddiad yn cyfaddef nad yw gweithredu datblygiad lleol a arweinir gan y gymuned , (CLLD) yn y deng mlynedd ar hugain ers lansio’r rhaglen LEADER wedi bod heb ei ddiffygion. Mae’r rhain yn cynnwys cyfreithlondeb chwaraewyr; problemau llywodraethu cyfranogol; cuddio anghydraddoldebau a diffygion (yn ymwneud â rhyw, dosbarth, statws); a chysylltiadau pŵer anghymesur. Dyfynnir ymchwil flaenorol i gefnogi’r casgliad hwn.
Serch hynny, mae LEADER, yn ôl yr adroddiad, wedi gwella gwasanaethau lleol, wedi meithrin cyfnewid gwybodaeth ac wedi ysgogi grwpiau lleol i gymryd rhan mewn llu o weithgareddau. Trwy feddwl o’r newydd ac arloesi, daeth LEADER â gwaith cyn-ddatblygu i ardaloedd oedd yn profi ymyleiddio a marweidd-dra economaidd. Roedd ysgogiad fel arf yn hanfodol i’r llwyddiant yn hyn o beth.
Mae diwedd LEADER, o ganlyniad i ymadawiad y DU â’r UE, yn peri risg i’r adroddiad golli arbenigedd a thanseilio partneriaethau sydd wedi’u hadeiladu ar berthnasoedd y gellir ymddiried ynddynt. Dylai Gogledd Iwerddon achub ar y cyfle i roi cynnig ar rywbeth newydd, gan adeiladu ar bartneriaethau presennol i gefnogi mathau newydd o ymgysylltu. Dylid defnyddio asedau cymunedol fel angorau ac mae’r adroddiad yn dadlau y dylai partneriaid cymdeithasol, gyda’r ystod o adnoddau sydd ganddynt, gael eu cydnabod yn well. Mae methu â chasglu maint yr ymdrech wirfoddol yn fwlch mawr y dylid mynd i’r afael ag ef.
Mae’r adroddiad yn tynnu sylw at ansicrwydd ynghylch sut y bydd Cronfa Ffyniant Gyffredin llywodraeth y DU yn cydblethu â pholisïau datblygu gwledig yng Ngogledd Iwerddon, gan gynnwys â Deddf Anghenion Gwledig (GI) 2016. Cyflwynwyd y Ddeddf i Ogledd Iwerddon i sicrhau bod cynghorau, adrannau’r llywodraeth ac awdurdodau cyhoeddus yn rhoi ystyriaeth i anghenion pobl mewn ardaloedd gwledig wrth wneud penderfyniadau polisi.
Mae’r adroddiad yn gwneud amrywiaeth o argymhellion, wedi’u grwpio’n fras o dan bedair thema.
- Ailfywiogi cyfranogiad ar lawr gwlad trwy chwalu’r rhwystrau i gymryd rhan.
- Cydbwyso cysylltiadau pŵer, sydd wedi dod i gael eu rheoli’n ormodol gan sefydliadau gwladol.
- Goruchwyliaeth strategol gan gynnwys cydnabod ymdrech wirfoddol.
- Ymwneud ag arfer da y tu hwnt i Ogledd Iwerddon.
Gellir darllen y Crynodeb Gweithredol a’r Adroddiad Llawn yma:
