Mae gwartheg bodlon fferm ar arfordir gogledd Cymru yn cael eu bwydo ar ddeiet o haidd bragllyd sy’n weddill ar ôl cael eu defnyddio i wneud wisgi. Mae Distyllfa Aber Falls, yn Abergwyngregyn, cwta 500 llath o Fferm Pentre Aber lle mae gan y ffermwr Will Davies fuches o 400 o wartheg, hanner ohonynt yn wartheg godro, a phob dydd maent yn cael eu bwydo ar bedwar tunnell o haidd o’r ddistyllfa wisgi. Mae’n helpu i wneud y wisgi o Aber Falls yn un o’r gwyrddaf yn y DU gyda’r dŵr a ddefnyddir yn cael ei bwmpio i fyny o dwll turio tra bod caffi canolfan ymwelwyr y ddistyllfa hefyd yn cynnwys paneli solar.
Y llynedd llwyddodd y wisgi brag sengl o’r ddistyllfa, a agorodd chwe blynedd yn ôl mewn adeiladau a oedd unwaith yn gartref i waith llechi o’r 19eg ganrif, i ennill statws Dynodiad Daearyddol Gwarchodedig (PGI) y DU. Yn ogystal â bod yn ddiod poblogaidd ledled y DU, mae wisgi Aber Falls bellach yn cael ei allforio i fwy na 40 o wledydd ledled y byd.
Arweiniodd cymwysterau ecogyfeillgar cynyddol y ddistyllfa at ymweliad gan aelodau Rhwydwaith Sero Net Gogledd Cymru a ddaeth draw ar daith canfod ffeithiau i weld y chwyldro gwyrdd ar waith. Nod y rhwydwaith yw rhannu gwybodaeth ac arfer gorau er mwyn cynorthwyo busnesau a sefydliadau eraill yn y rhanbarth, fel rhan o’r ymgyrch i helpu gogledd Cymru i gyrraedd statws sero net.
Dywedodd Sam Foster, y Prif Ddistyllwr: “Roedd twll turio yma eisoes ar yr eiddo felly roedd yn gwneud synnwyr i ni ddefnyddio’r adnodd naturiol hwnnw, a phwmpio’r dŵr i fyny o 40 metr i lawr yn y ddaear, a gan ein bod yng ngogledd Cymru, ni fydd byth yn rhedeg yn sych. Gyda’r fferm fel cymydog rydym yn hapus i gynnig yr haidd ail-law iddyn nhw ac maen nhw’n dod draw efo tractor a threlar a’i gasglu bob dydd yn rhad ac am ddim, ac yna mae’n cael ei gymysgu â phorthiant arall i wneud bwyd iach a maethlon i’r fuches. Mae pawb ar eu hennill. Rydym yn cael gwared ar gynnyrch gwastraff y byddai’n rhaid i ni dalu i’w waredu fel arall ac mae’r ffermwr yn cael bwyd am ddim i’w fuches. Mae bron y cyfan o’n haidd yn dod o Sir Benfro, ond os hoffai unrhyw ffermwyr sy’n agosach at adref dyfu cnwd fe fydden ni’n hapus i glywed ganddyn nhw.”
Mae’r ffermwr Will Davies yr un mor hapus â’r trefniant ac meddai: “Rydyn ni’n defnyddio’r haidd fel rhan o’r cymysgedd ar gyfer y gwartheg godro ac mae’n ffurfio 40 y cant o’u bwyd anifeiliaid ac maen nhw’n gwneud yn dda iawn arno. Mae’n help mawr i gael yr haidd yn rhad ac am ddim a dim gan fusnes sydd ond dafliad carreg i ffwrdd, felly mae’n hawdd mynd i nôl rhywfaint bob dydd – mae’n gweithio i’r ddistyllfa ac mae’n gweithio i mi.”
Mae’r dŵr a ddefnyddir i wneud y wisgi o’r twll turio yn llifo i lawr o Fynyddoedd y Carneddau yn Afon Aber sy’n rhedeg yn dramatig dros Raeadr enwog Aber, sy’n rhoi ei henw i’r ddistyllfa. Mae’r ddistyllfa yn defnyddio tua 200,000 litr o ddŵr o’r twll turio yr wythnos, ynghyd â burum a haidd brag ac mae ei wisgi wedi’i aeddfedu mewn casgenni derw gan gynnwys rhai o stad enwog Chateau Talbot yn Bordeaux y mae ei gwinoedd yn costio dros £100 y botel. Mae’r casgenni derw hynny, sy’n costio o leiaf £400 yr un, yn cyfrannu tua 50 y cant o’r blas a’r lliw wrth i’r wisgi aeddfedu ynddynt mewn warws a ffatri potelu saith milltir i fyny’r ffordd ym Mangor.
Mae eu fersiwn diweddaraf 350 potel o’r brag sengl Dydd Gŵyl Dewi chwe mlwydd oed eisoes wedi gwerthu allan am £85 y botel, ond mae digon ar ôl o’r wisgi brag sengl sydd wedi ennill gwobrau, ac sydd ar werth am £27 y botel. Ychwanegodd Sam: “Hoffem fod hyd yn oed yn fwy cynaliadwy yn y dyfodol. Mae’r twll turio yn arbed dros £30,000 y flwyddyn i ni ac rydym yn edrych ar osod mwy o baneli solar tra bod ein holl geir cwmni yn gerbydau trydan.”
Canmolwyd eu hymdrechion gan Ashley Rogers, Prif Weithredwr Cyngor Busnes Gogledd Cymru, sy’n rhedeg Rhwydwaith Sero Net Gogledd Cymru.
Meddai Ashley: “Mae’r hyn y mae Aber Falls a Fferm Pentre Aber yn ei wneud yma, gan ddefnyddio’r adnoddau sydd ganddynt o fewn ein busnesau ein hunain a gweithio gyda phartneriaid lleol i wneud y defnydd gorau ohonynt, yn enghraifft anhygoel o’r economi gylchol ar waith. Mae hyn yn gweithio gyda’n gilydd a rhannu syniadau wrth wraidd sut y bydd gogledd Cymru yn cyrraedd Sero Net. Mae Aber Falls yn arloeswyr go iawn, nid yn unig o ran gwneud wisgi Cymreig gwych ond hefyd yn y ffyrdd arloesol y maen nhw’n mynd ati i weithredu mewn ffordd mor ecogyfeillgar. Allwch chi ddim cael llawer mwy gwyrdd na bwydo’r haidd brag i wartheg sydd ond 500 llath i ffwrdd.”
Dywedodd Jim Jones, Prif Weithredwr Twristiaeth Gogledd Cymru: “Mae Aber Falls yn atyniad ymwelwyr blaenllaw ac mae’r hyn maen nhw wedi’i sefydlu yma yn Abergwyngregyn yn gyfleuster o’r radd flaenaf. Mae ganddyn nhw frand gwych sy’n mynd allan ar draws y DU ac ymhellach i ffwrdd, ochr yn ochr â’r ganolfan ymwelwyr sydd â’r potensial i fod yn rhan o deithiau sy’n arddangos arlwy bwyd a diod gwych y rhanbarth. Yr hyn sy’n drawiadol i mi hefyd yw’r ffordd y mae’r cwmni’n edrych ar bob agwedd ar sut mae eu gwastraff yn cael ei ddefnyddio a’r ffordd mae hynny o fudd i’r fferm gyfagos.”
Bydd y tîm yn Aber Falls yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i fusnesau lleol ar eu taith i Sero Net hyd yma a lle maent yn bwriadu mynd nesaf, mewn sesiwn Rhwydwaith Sero Net Gogledd Cymru yn Pontio, Bangor ar 25 Ebrill.
Am fwy o wybodaeth ewch i: https://bit.ly/3IRAFEf
