Adroddiad Ymgyrch y Parciau Cenedlaethol yn peri pryder

Mae Ymgyrch y Parciau Cenedlaethol wedi cynnal arolwg iechyd o adferiad byd natur ym Mharciau Cenedlaethol Cymru ac mae’r hyn a ddarganfuwyd yn peri pryder. Eleni mae 75 mlynedd ers Deddf Parciau Cenedlaethol a Mynediad i Gefn Gwlad. Mae’r tirweddau eiconig hyn yn cynnwys amrywiaeth eang o gynefinoedd a bywyd gwyllt gwerthfawr, a dylent, mewn egwyddor, fod y rhannau mwyaf gwarchodedig ac iach o’n hamgylchedd naturiol. Ond mae gwiriad iechyd yr Ymgyrch dros Barciau Cenedlaethol, a gynhaliwyd ledled Cymru a Lloegr, wedi darganfod bod byd natur yn brwydro i oroesi ar draws ystod o faterion, gan gynnwys cynefinoedd, rhywogaethau, ansawdd dŵr a throseddau bywyd gwyllt.

• Dim ond 19% o lynnoedd tri Pharc Cenedlaethol Cymru a gyrhaeddod statws cyffredinol da yn 2021 a dim ond 44% o’r afonydd¹
• Mae llai na chwarter, sef 23% o Safleoedd o Ddiddordeb Gwyddonol Penodol (SoDdGA) Parciau Cenedlaethol yng Nghymru mewn cyflwr ffafriol i natur
• Yn 2022 rhyddhawyd cyfanswm o 7,367 o ddiwrnodau o garthffosiaeth o orlifiadau storm o fewn ffiniau Parciau Cenedlaethol Cymru a Lloegr. Y Parciau Cenedlaethol yr effeithir arnynt waethaf (yn ôl oriau o ollyngiadau) yw Dartmoor, Eryri, Ardal y Llynnoedd, South Downs a’r Yorkshire Dales.
• Mae gan dri Pharc Cenedlaethol Cymru y potensial i ddal 29,431,000 o dunelli o garbon, sy’n cyfateb i deirgwaith cyfanswm allyriadau CO2 Cymru.2  Ond yn 2019 amcangyfrifodd Llywodraeth Cymru fod dros 70% o fawndiroedd Cymru wedi’u diraddio.

Mae’r cyflwr natur gwael hwn yn ganlyniad i ddiffyg adnoddau, diffyg data a diffyg pwerau sylweddol i wneud y newidiadau systemig sydd ei angen. Dyna pam mae Ymgyrch y Parciau Cenedlaethol gyda chefnogaeth Cymdeithas Eryri, Cyfeillion Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog a Chyfeillion Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro yn galw am weithredu ar brys i atal a gwrthdroi’r gostyngiadau hyn fel y gall Parciau Cenedlaethol gyfrannu’n briodol at ymdrechion Gwledydd Prydain i fynd i’r afael â’r argyfwng natur a hinsawdd.

Fodd bynnag, mae’r adroddiad yn cynnwys nifer o astudiaethau achos cadarnhaol iawn o ble mae Awdurdodau Parciau Cenedlaethol yn cefnogi’r prosiectau llwyddiannus sy’n helpu i adfer cynefinoedd o fewn Parciau Cenedlaethol yng Nghymru. Un o’r rhain yw Ffermwyr yr Wnion yn Eryri. Grŵp o ddeg fferm yw hwn o fewn dalgylch Afon Wnion. Nod y prosiect yw mynd i’r afael ar y cyd â materion lleol sy’n ymwneud â pherygl llifogydd ac ansawdd dŵr yn ogystal â cheisio dod â buddion i fioamrywiaeth, pryfed peillio, ac ansawdd aer, tra’n helpu i fynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd hefyd. Mae nifer o byllau a phyllau wedi’u creu ar draws y ffermydd yn ogystal â 7,725m o wrychoedd gan helpu i atal erydiad y pridd ac atal gwaddod a deunydd organig rhag cyrraedd y nentydd a’r afonydd, gan wella ansawdd dŵr.

Iolo Williams (Naturiwr, Cyflwynydd Teledu Bywyd Gwyllt, Awdur a Chadwraeth):

“Mae gan Barciau Cenedlaethol Cymru le arbennig iawn yn fy nghalon. Ar ôl byw, gweithio a ffilmio ynddyn nhw ers blynyddoedd lawer, rwyf wedi colli cyfrif o’r oriau diddiwedd a dreuliwyd yn olrhain, edmygu a hyrwyddo’r rhinweddau arbennig a’r rhywogaethau unigryw sy’n ffynnu ynddynt. O Lili’r Wyddfa brin yn Eryri, i frain coesgoch, palod a clochdar y cerrig ar Arfordir Penfro, mae’r tirweddau gwerthfawr hyn yn gartref i amrywiaeth godidog o rywogaethau amrywiol.

Ond er gwaethaf eu statws gwarchodedig, mae byd natur yn dal mewn argyfwng ar draws ein Parciau Cenedlaethol. Mae un o bob chwe rhywogaeth mewn perygl o ddiflannu o Gymru felly mae’n rhaid i ni wneud popeth o fewn ein gallu i warchod a gwella mannau gwyllt er mwyn i fywyd gwyllt ffynnu. Mae’r Ymgyrch y Parciau Cenedlaethol wedi amlinelli rhaglen weithredu a rhaid inni sefyll gyda’n gilydd i gael Llywodraethau yn San Steffan a’r Senedd i weithredu.”

Ruth Bradshaw (Rheolwr Polisi ac Ymchwil, Ymgyrch y Parciau Cenedlaethol, ac awdur yr Arolwg Iechyd):

“Mae ein Parciau Cenedlaethol yn lleoedd arbennig sydd yn aml yn lloches olaf i lawer o rywogaethau sydd ar fin diflannu, ond mae ein Harolwg Iechyd wedi canfod, hyd yn oed yn y mannau anhygoel hyn, fod byd natur mewn argyfwng. Prif achosion yr argyfwng hwn yw’r gallu cyfyngedig i ddylanwadu ar yr hyn sy’n digwydd ar y rhan fwyaf o dir mewn Parciau Cenedlaethol, yn enwedig pan fydd o mewn dwylo preifat, hen ddeddfwriaeth a ddyfeisiwyd ar gyfer cyfnod gwahanol iawn, a’r ffaith nad yw’r cyllid sydd ar gael yn cyfateb i bwysigrwydd y rôl genedlaethol y disgwylir i Barciau Cenedlaethol ei chyflawni ar gyfer adferiad byd natur.

Yr oedd yn llawer anoddach nag y dylai hi fod inni gasglu’r dystiolaeth angenrheidiol i ddeall cyflwr natur mewn Parciau Cenedlaethol, rhywbeth y gellid ei ddatrys yn hawdd iawn, ac y dylid mynd i’r afael ag ef ar fyrder. Mae maint yr heriau rydym wedi’u nodi hefyd yn gofyn am gyfres o ddiwygiadau mawr gyda’r nod o drawsnewid y ffordd y caiff y meysydd hyn eu rhedeg er mwyn sicrhau bod llawer mwy o bwyslais ar adferiad byd natur yn yr holl benderfyniadau sy’n ymwneud â nhw.”

Megan McCubbin (Sŵolegydd, Cyflwynydd Teledu Bywyd Gwyllt, Cadwraethydd, Ffotograffydd ac Awdur):

“Ar ôl cael fy magu yn y New Forest a mwynhau cymaint o brofiadau anhygoel yn ein Parciau Cenedlaethol, fe wn i pa mor bwysig yw’r tirweddau unigryw hyn i fywyd gwyllt, cynefinoedd a’r bobl sy’n eu caru. Ond os edrychwch chi’n o dan yr wyneb hardd, nid yw pethau’n edrych mor iach. Y gwir trist yw bod y DU yn un o’r gwledydd y byd lle mae natur wedi dirywio fwyaf ac mae angen i Barciau Cenedlaethol wneud hyd yn oed mwy i frwydro yn ôl ac adfer byd natur.

Gan weithio gyda’n gilydd gallwn helpu i greu Parciau Cenedlaethol sy’n gyfoethog o ran natur ac sy’n gallu gwrthsefyll newid yr hinsawdd, a thrwy wneud hynny cynnig dyfodol mwy disglair i’r blaned a phawb sy’n byw arni. A dyna pam mae’r diwygiadau y mae Ymgyrch y Parciau Cenedlaethol yn galw amdanynt yn yr adroddiad hwn mor bwysig. Mae rhai camau clir y gall y Llywodraeth eu cymryd i helpu Parciau Cenedlaethol i ffynnu, ond rhaid i ni weithredu nawr.”

Yr Athro Syr John Lawton CBE FRS, Ecolegydd ac awdur adroddiad ‘Making Space or Nature’ (2010):

“Mae gan Barciau Cenedlaethol Cymru a Lloegr y potensial i chwarae rhan allweddol mewn adfer byd natur, ond ar hyn o bryd dim ond 6% o’u hardaloedd sy’n cael ei reoli’n effeithiol i’r perwyl hwn. Rwy’n falch iawn felly o weld y cynigion beiddgar a nodir yma, i wneud mwy o le i fyd natur drwy adfer, ail-greu, a chydgysylltu cynefinoedd er budd pobl a’r creaduriaid sy’n byw yn yr ardaloedd hardd hyn. Ni fydd yn hawdd. Maent yn dirweddau gweithredol, yn gartref i bobl ac i fywyd gwyllt, ond mae’r adroddiad yn nodi’n glir sut y gellir ei wneud. Mae ei weledigaeth yn fy llenwi â gobaith.”

Gweler adroddiad Ymgyrch y Parciau Cenedlaethol yma: www.cnp.org.uk/health-check-report

Nodiadau: Ar gyfer ymholiadau gan y cyfryngau cysylltwch â Gareth Ludkin ar 07906888599 neu 07719940185 neu ar gyfer ymholiadau Cymraeg, Rory Francis ar 07439 322678.

1. JNCC Biodiversity Indicators, 2023. UKBI – B7. Surface water status | JNCC – Adviser to Government on Nature Conservation
2. Cyfanswm allyriadau nwyon tŷ gwydr Cymru yn 2021, wedi eu cyfrif fel “CO₂ equivalent”, oedd 36,274,000 tunnell. Mae un dunnell o garbon a losgir yn cynhyrchu 3.66 tunnell o C02. https://statswales.gov.wales/Catalogue/Environment-and-Countryside/Greenhouse-Gas/emissionsofgreenhousegases-by-year

https://www.llyw.cymru/sites/default/files/publications/2019-06/low-carbon-delivery-plan_1.pdf